Wypalenie zawodowe – jak mu przeciwdziałać?

Czym właściwie jest wypalenie zawodowe?

Zgodnie z definicją WHO wypalenie zawodowe to odpowiedź na przewlekły, niezarządzany stres w pracy, która charakteryzuje się trzema wymiarami. Są to:

• uczucie wyczerpania lub braku energii do pracy;
• zwiększony dystans psychiczny do wykonywanej pracy lub poczucie negatywizmu i cynizmu wobec niej;
• poczucie braku/niższej skuteczności w pracy oraz braku spełnienia

Warto wspomnieć, że ostatni z wymienionych wymiarów budzi pewne kontrowersje – część badaczy uważa, że nie jest to składowa wypalenia zawodowego, a jego skutek.

Wypalenie zawodowe jest ściśle związane z wykonywaną pracą i, wbrew niektórym mitom, nie zalicza się do jednostek chorobowych. Może natomiast prowadzić do różnorodnych zaburzeń i utraty zdrowia, o czym za chwilę.

 

Wypalenie zawodowe – statystyki

W zależności od badania, szacuje się, że wypalenie zawodowe dotyka od 23 do nawet 65 proc. aktywnych zawodowo Polaków. Niestety, nawet jeżeli przyjmiemy ten najniższy wskaźnik, to i tak statystyka ta jest spora.

Wypalenie zawodowe nie jest problemem charakterystycznym tylko dla Polski. Raport Światowej Organizacji Zdrowia z 2020 roku pokazuje, że zjawisko to przybiera na sile globalnie, w tym dotyka coraz większej liczby ludzi w Europie.

Jednym z sektorów szczególnie dotkniętych wypaleniem zawodowym jest branża IT. W 2022 roku Parlament Europejski w swoim raporcie wyraził obawy o stan zdrowia psychicznego pracowników ery cyfrowej, w tym właśnie tych związanych zawodowo z obszarem IT.

Najnowsze dane pokazują, że w sektorze IT:

• globalnie 2 na 5 pracowników cechuje się wysokim ryzykiem rozwinięcia stanu wypalenia zawodowego, a aż 62 proc. pracowników jest wyczerpana fizycznie i emocjonalnie;
• w Polsce wypalenie zawodowe to problem, który dotyka ok. 70 proc. pracowników IT;
• wypalenie zawodowe w większym stopniu dotyczy kobiety niż mężczyzn (może to wynikać z łączenia obowiązków domowych i zawodowych przez kobiety).

 

Poważne skutki wypalenia zawodowego

Wypalenie zawodowe może mieć negatywny wpływ na koncentrację, wydajność, produktywność pracowników i ich zaangażowanie w wykonywania obowiązków. Stan ten przyczynia się także do częstszych nieobecności w pracy oraz wyższych wskaźników rotacji personelu w organizacjach.

Skutki wypalenia zawodowego nie ograniczają się jednak tylko do tego, jak dana osoba wypada w pracy. Choć, jak już wspomnieliśmy, stan ten nie jest sam w sobie chorobą, może prowadzić do poważnych skutków zdrowotnych, zarówno psychicznych, jak i fizycznych.

Wykazano m.in. bardzo silną korelację (współwystępowanie) między wypaleniem zawodowym a depresją. Choć należy tu zaznaczyć, że korelacja nie oznacza przyczynowości (nie wiemy, czy wypalenie zawodowe prowadzi do depresji, czy może to depresja skutkuje wypaleniem zawodowym, a może jest jeszcze inny czynnik, które wywołuje oba te stany).

 

Dlaczego się wypalamy? – przyczyny

Jedna z teorii dotyczących wypalenia zawodowego (model wymagań i zasobów pracy, Job Demands-Recources) przyczynę tego stanu upatruje w zbyt wysokich wymaganiach w miejscu pracy lub braku równowagi między wymaganiami a dostępnym zasobami.

Zasoby pracy to czynniki, które sprawiają, że wykonywanie pracy jest dla nas łatwiejsze i przyjemniejsze. Są to np. wsparcie współpracowników, dobra organizacja zadań. Wymagania pracy to natomiast czynniki, które pracę utrudniają i stanowią obciążenie dla pracownika. Do przykładów wymagań pracy należą: presja dotycząca uzyskiwanych wyników, konflikty z klientami, nieporozumienia ze współpracownikami, mobbing.

Inna koncepcja (model sześciu obszarów pracy, Areas of Worklife) podaje sześć obszarów związanych z pracą, w których występowanie frustracji najczęściej prowadzi do wypalenia zawodowego. Są to:

• obciążenie pracą,
• autonomia zawodowa,
• nagrody za pracę,
• relacje społeczne w pracy,
• poczucie sprawiedliwego traktowania w pracy,
• zgodność pracy z wyznawanymi wartościami.

Istotne jest w tym przypadku odpowiednie dopasowanie tych sześciu obszarów do oczekiwań pracownika. Przykładowo do wypalenia może prowadzić zarówno zbyt niska autonomia w pracy (jeśli pracownik oczekuje wysokiego stopnia samodzielności), jak i jej wysoki poziom (gdy pracownik woli otrzymywać konkretne polecenia od przełożonego).

Wśród czynników przyczyniających się do wypalenia zawodowego wymienia się również współczesne, nowe warunki pracy, w tym pracę zdalną. Taki sposób wykonywania zadań wydaje się w większym stopniu niż praca stacjonarna wpływać negatywnie na zdrowie psychiczne. Według EU OSHA telepraca może powodować negatywne skutki psychologiczne, fizyczne i społeczne wśród pracowników, takie jak lęk związany z pracą, wypalenie zawodowe lub nawet depresja.

Stresujące dla pracowników mogą być również takie cechy charakterystyczne dzisiejszej pracy, jak wymóg „bycia pod telefonem” przez cały czas oraz konieczność ciągłego dostosowywania się do szybkich zmian technologicznych.

Istnieją również inne czynniki wpływające na pogarszający się stan psychiczny polskich pracowników, które opisywaliśmy w poprzednim artykule.

 

Co robić, aby zapał do pracy nie wygasł  – profilaktyka

Jak przeciwdziałać wypaleniu zawodowemu? Choć sfera ta nie jest jeszcze dokładnie zbadana, informacje uzyskane do tej pory wskazują, że istnieją trzy grupy czynników, które mają kluczowe znaczenie dla profilaktyki wypalenia zawodowego. Są to:

1) czynniki organizacyjne (takie jak wymagania zawodowe, wsparcie i kontrola pracowników);

2) czynniki osobiste (takie jak umiejętności społeczne, komunikacja i strategie radzenia sobie pracownika);

3) czynniki specyficzne dla pracownika (takie jak wiek, satysfakcja z pracy i specjalistyczne szkolenia).

Działania podejmowane wyłącznie przez samych pracowników to zbyt mało. Potrzebne jest zaangażowanie pracodawcy oraz kadry zarządzającej, by profilaktyka miała sens. Badania wskazują, że w przeciwdziałaniu wypaleniu zawodowemu najskuteczniejsza jest taka strategia, która obejmuje zarówno działania skierowane na jednostkę, jak i całą organizację.

Literatura naukowa mówi o następujących czynnikach organizacyjnych związanych z wypaleniem zawodowym:

• wysokie wymagania zawodowe i nadmierne obciążenie pracą;
• niskie zasoby pracy i wsparcie;
• brak kontroli;
• zbyt małe nagrody i niewielkie możliwości samorozwoju;
• brak sprawiedliwości/uczciwości w miejscu pracy;
• niepewność zatrudnienia.

Aby zapobiegać wypaleniu zawodowemu, należy przede wszystkim redukować wymagania pracy, a w dalszej kolejności – dostarczać pracownikowi zasobów.

 

Profilaktyka w rękach menedżerów

Uważamy, że wiele korzyści może przynieść wpływanie na zachowanie osób, które piastują stanowiska menedżerskie. Osoby te są w stanie podjąć wiele działań przeciwdziałających wypaleniu swoich podwładnych.

W literaturze opisano kilka obiecujących strategii przeciwdziałania wypaleniu zawodowemu. Na wiele z nich wpływ mogą mieć menedżerowie właśnie. Oto te strategie:

• przeciwdziałanie wysokim wymaganiom i obciążeniu pracą – np. poprzez przeprojektowanie zadań i obowiązków związanych ze stanowiskiem;
• zwiększanie zasobów pracy – np. poprzez zarządzanie uczestniczące;
• zapewnianie zasobów społecznych pracy;
• wzmacnianie poczucia celu, jaki pracownicy odnajdują w swojej pracy;
• poprawa relacji w pracy;
• programy koncentrujące się na poprawie kontroli pracowników nad wykonywaną pracą, komunikacji, wsparcia społecznego i umiejętności radzenia sobie ze stresem;
• indywidualne podejście do pracownika.

Menedżerowie mogą pomóc w zapobieganiu i radzeniu sobie z wypaleniem zawodowym, np. poprzez zapewnienie pracownikom jasnych oczekiwań, regularnych informacji zwrotnych, przez docenianie ich, zapewniania im autonomii, wsparcia i innych zasobów.

 

Wypalenie zawodowe – współczesne wyzwanie

Niestety jak na razie organizacje nie podejmują skutecznej walki z wypaleniem zawodowym. Aktualne statystyki dotyczące polskich pracowników pokazują, że:

• aż 63 proc. aktywnych zawodowo Polaków ma wrażenie, że kierownictwo firmy nie dokłada odpowiednich starań, aby zadbać o ich dobre samopoczucie w miejscu pracy;
• tylko 1/10 respondentów uważa, że ich firma podejmuje działania wspierające zdrowie psychiczne;
• 82 proc. pracowników branży IT wskazuje, że w ich miejscu pracy nigdy nie zajmowano się kwestią wypalenia zawodowego, a 47,2 proc. sądzi, że ich firmy nie są nawet zainteresowane wspieraniem pracowników w zakresie zdrowia psychicznego.

Ważne jest, aby firmy traktowały priorytetowo dobre samopoczucie pracowników i wdrażały oparte na dowodach strategie zapobiegania wypaleniu zawodowemu.

Chcemy wspierać tę zmianę! Dlatego też od kwietnia 2024 roku rozpoczynamy niezwykle ważny dla nas projekt o nazwie: „Counteracting professional burnout by equipping IT managers with professional qualifications in the field of creating friendly working conditions” (Przeciwdziałanie wypaleniu zawodowemu poprzez wyposażenie menedżerów IT w kwalifikacje zawodowe w zakresie tworzenia przyjaznych warunków pracy).

 

Projekt PositiveWorkplace

PositiveWorkplace, bo tak w skrócie będziemy nazywać nasz projekt, skupia się na przeciwdziałaniu wypaleniu zawodowemu wśród pracowników IT. Chcemy przyczynić się do tego poprzez stworzenie programu nauczania i gotowego szkolenia online dla menedżerów IT, z zakresu tworzenia przyjaznych warunków pracy, które pozwolą zmniejszyć ten palący problem.

Projekt otrzymał dofinansowanie w ramach programu Erasmus+. Realizować będziemy go wraz z niezwykle kompetentnymi organizacjami z Polski i innych krajów europejskich. Nasi partnerzy to:

• SIEĆ BADAWCZA ŁUKASIEWICZ – INSTYTUT TECHNOLOGII EKSPLOATACJI http://www.itee.lukasiewicz.gov.pl/;
• GESEME 1996 SL https://geseme.com/en/;
• Formation et Sensibilisation de Luxembourg https://fslux.lu/;
• VIESOJI ISTAIGA KAUNO MOKSLO IR TECHNOLOGIJUPARKAS kaunomtp.lt.

 

Z pewnością będziemy informować o postępach w realizacji projektu. Obserwujcie nas w mediach społecznościowych, by być na bieżąco!

 

 

Źródła:

Burnout in Europe, Schaufeli, 2018

Co drugi Polak odczuwa długotrwałe zmęczenie. Symptomy wypalenia zawodowego. (25.11.2021). dziennik.pl. Dostęp: 01.03.2024, https://zdrowie.dziennik.pl/aktualnosci/artykuly/8300404,wypalenie-zawodowe-psychika-zmeczenie-wyczerpanie.html

European survey of enterprises on new and emerging risks – Managing safety and health at work by the European Agency for Safety and Health at Work. 2010

Job Satisfaction, Burnout, & Organizational Commitment among Social Workers. 2019

Kulikowski, K. (09.03.2022). Wypalenie zawodowe – fakty, mity, kontrowersje. https://doi.org/10.31219/osf.io/xkryj

Graveling et al. (2020). The mental health of workers in the digital era.

WHO/ILO Joint Estimates of the Work-related Burden of Disease and Injury, 2000–2016

Health and well-being at work: survey report 2021 by the CIPD Report „Wypalenie zawodowe w branży IT” (wrzesień 2022).

Report on mental health in the digital world of work (2021/2098(INI)).

Schaufeli & Bakker (2004). Job demands, job resources, and their relationship with burnout and engagement: a multisample study.

Tareq Lubbadeh (2020). Job Burnout: A General Literature Review.

Brummelhuis, ter Hoeven, Bakker, Peper, (2011). Breaking through the loss cycle of burnout: The role of motivation.

The Mental Wellbeing at Work survey, 2021

The state of burnout in tech 2022 EDITION

Wypalenie zawodowe w Polsce oraz jego główne przyczyny. (20.11.2023). rynekpracy.pl. Dostęp 1.03.2024, https://rynekpracy.pl/wiadomosci/wypalenie-zawodowe-w-polsce-oraz-jego-glowne-przyczyny