Na naukę nigdy nie jest za późno, czyli o uczeniu osób 60+ w pigułce

Około 25 proc. mieszkańców Polski stanowią osoby po 60 roku życia. Tak duża grupa wiekowa z pewnością nie może być ignorowana przez branżę szkoleniową. O czym warto pamiętać ucząc seniorów?

Czy edukacja po sześćdziesiątce w ogóle ma sens?

Tak!

Przede wszystkim nauka może mieć zbawienny wpływ na „umysłową formę” seniorów. Regularna aktywność umysłowa pozwala utrzymać sprawne funkcjonowanie mózgu do późnych lat życia. Co więcej, udowodniono, że dzięki odpowiedniemu treningowi można osiągnąć znaczącą poprawę sprawności intelektualnej nawet u osób po 70 roku życia!

Udział w szkoleniu czy innej formie zdobywania wiedzy pomaga także zachować wysoką jakość życia podczas emerytury. Z jednej strony jest to ciekawe zajęcie, wypełniające pustkę po wycofaniu się z aktywności zawodowej, a z drugiej szansa na nawiązanie i podtrzymywanie relacji z innymi.

Nie zapominajmy również, że część seniorów kontynuuje zatrudnienie, nawet po osiągnięciu wieku emerytalnego. Szkolenia pracownicze oraz kursy związane z wykonywaniem określonych obowiązków powinny być zatem kierowane również do tej grupy wiekowej.

Plusy i minusy późnej dorosłości w kontekście uczenia się

Stereotypowo uważa się, że sześćdziesiątka w metryczce raczej nie należy do czynników sprzyjających uczeniu się. Faktycznie, starszy wiek przynosi pod tym kątem kilka utrudnień, jednakże nie można zapominać o pozytywnych aspektach, które cechują umysł seniora.

Zacznijmy od złych wiadomości. Oto niektóre z negatywnych zmian wpływających na efektywność uczenia się, które pojawiają się z biegiem lat, a szczególnie po 60 roku życia:

• Problemy ze wzrokiem i słuchem, które m.in. mogą zniechęcać do czytania lub uczestnictwa w wykładach;
• Pogorszenie się pamięci – w szczególności dotyczy to zapamiętywania nowych informacji;
• Spadek koncentracji uwagi, a także jej podzielności i selektywności;
• Wydłużenie się czasu reakcji oraz czasu wykonywania różnych czynności;
• Spadek inteligencji płynnej – czyli inteligencji wrodzonej, stanowiącej bazę dla nabywania nowych sprawności.

Na szczęście na negatywnych zmianach się nie kończy. Część funkcji umysłowych pozostaje na dobrym poziomie pomimo upływającego czasu, a także pojawiają się nowe, charakterystyczne dla starszego wieku umiejętności.

• Niektóre rodzaje pamięci pozostają w „dobrej formie” przez długi czas. Są to m.in.: pamięć skojarzeniowa, pamięć proceduralna (wiedza „jak coś zrobić”) oraz pamięć semantyczna (związana z faktami i znaczeniem słów).
• inteligencja skrystalizowana (wykształcana w ciągu życia, m.in. poprzez rosnące doświadczenie) pozostaje bez zmian do późnego wieku, a nawet może wzrastać. Zalicza się do niej m.in. kompetencje słowno-pojęciowe oraz nabytą wiedzę.
• Osoby dojrzałe mogą także pochwalić się czymś, czego brakuje ludziom młodym. Jest to mądrość, rozumiana zazwyczaj jako zdrowy rozsądek i doświadczenie życiowe. Oczywiście, nie pojawia się ona „sama z siebie”, wraz z wiekiem. Mądrość formuje się na podstawie gromadzonej wiedzy oraz lekcji wyciąganych na przestrzeni całego życia.

Jak uczyć seniorów?

Na temat uczenia seniorów pisać można by wiele. Kwestią tą zajmuje się nawet osobna dyscyplina naukowa, zwana geragogiką. Tutaj postaramy się nakreślić jedynie kilka najważniejszych zasad, którymi warto kierować się podczas prowadzenia działań edukacyjnych dla „starszych uczniów”. Oto one:

• Poznaj osoby, które będziesz uczyć: Seniorzy to najbardziej zróżnicowana wewnętrznie grupa wiekowa. Osoby będące na tym etapie życiowym mogą mieć znacznie odmienne od siebie możliwości poznawcze, doświadczenie, preferencje czy stan zdrowotny. Warto zatem, o ile to tylko możliwe, poznać zawczasu osoby, do których kierowane mają zostać działania edukacyjne. Pozwoli to na odpowiednie dopasowanie metod nauczania.
• Dostosuj materiały do możliwości zdrowotnych uczestników: Zbyt mała czcionka czy słabo działające głośniki mogą skutecznie zniechęcić do nauki lub nawet ją uniemożliwić!
• Zwolnij: Pamiętaj, że szybkie tempo przekazywania informacji nie sprzyja nauce u osób dojrzałych. Jeśli to tylko możliwe, stwarzaj poszczególnym uczestnikom szansę na pracę we własnym tempie. Planuj też czas na przerwę i odpoczynek.
• Czerp garściami z doświadczenia i mądrości seniorów: Stwarzaj seniorom okazje do dzielenia się swoim doświadczeniem i przemyśleniami. Pomóż uczestnikom szkolenia łączyć nowe informacje ze swoją dotychczasową wiedzą, ułatwiając tym samym ich przyswajanie.
• Zacznij od klasycznych metod nauczania: Starsi uczniowie zazwyczaj pozytywnie reagują na konwencjonalne metody nauczania, takie jak wykłady czy korzystanie z podręczników. Z czasem można także wprowadzać do szkolenia bardziej nowatorskie sposoby przyswajania wiedzy.
• Zapewnij przestrzeń do nawiązywania relacji: Szansa na zapoznanie się z innymi osobami to jeden z najważniejszych czynników motywujących seniorów do udziału w szkoleniach. Warto zatem wspierać tworzenie się relacji między uczestnikami, np. organizując pracę w grupach oraz planując dłuższe przerwy.
• Powtórki, powtórki, powtórki: Umiejętne powtarzanie informacji to podstawa dla ich utrwalenia. Szczególne znaczenie powtórki mają w przypadku, gdy pamięć zaczyna słabnąć. Ucząc seniorów należy zatem szczególny nacisk położyć na ten właśnie element nauki. Częste podsumowania czy dyskusje odnośnie omawianych wcześniej kwestii  powinny mieć swoje stałe miejsce w cyklu nauczania.

E-learning tylko dla młodych?

Osoby po sześćdziesiątym roku życia warto uczyć i da się robić to skutecznie. Czy jednak można wykorzystywać do tego celu e-learning?

Starsze osoby raczej nie kojarzą się z entuzjastami najnowszych technologii. Stosunek tej grupy wiekowej do komputerów i Internetu zmienia się jednak z roku na rok, a więc taki stereotyp może nie być do końca zgodny z obecną rzeczywistością. Współcześnie szacuje się, że niemal 60 proc. osób w wieku 60-65 lat korzysta z Internetu. A odsetek ten z biegiem lat z pewnością będzie rosnąć.

Te fakty przekonują, że nie powinno się całkowicie odrzucać e-learningu planując działania edukacyjne dla osób w dojrzałym wieku. Oczywiście, przed zdecydowaniem się na tę formę przekazywania wiedzy, należy sprawdzić, czy nasza grupa docelowa poradzi sobie z użytkowaniem nowoczesnych technologii. Ponadto na pewno warto zapewnić łatwo dostępną pomoc techniczną oraz zaplanować takie form

A jeśli interesuje Cię omawiany temat i chcesz dowiedzieć się więcej odnośnie uczenia osób dojrzałych, polecamy zajrzeć do źródeł, którymi wspieraliśmy się tworząc ten artykuł:

7 Reasons Why Baby Boomers Cannot Connect With Your Online Training Course

Internet to lek na samotność starszych osób

Rocznik Demograficzny 2019

Kilian M. (2015). Metodyka edukacji osób w starszym wieku. Podstawowe wskazówki i zasady. Forum Pedagogiczne, 1, 171-185.

Trempała J. (2011). Psychologia rozwoju człowieka. Warszawa: PWN.