Wybory dla szkoły!

Obywatelski Pakt dla Edukacji – czym jest?

Obywatelski Pakt dla Edukacji to dokument, który powstał w 2022 roku. Można znaleźć w nim postulaty dotyczące zmian w polskiej edukacji. Jego autorem jest Sieć Organizacji Społecznych dla Edukacji (SOS), zrzeszająca ponad 40 podmiotów, których misją jest uczynienie szkoły lepszą. W skład SOS wchodzą organizacje, które na co dzień zajmują się edukacją – współpracują ze szkołami i przedszkolami, tworzą zasoby edukacyjne, szkolą grono pedagogiczne, prowadzą projekty edukacyjne dla uczniów.

10 postulatów

Propozycje zmian przedstawione przez SOS, a zawarte w Pakcie dla Edukacji, zostały ujęte w 10 punktach. Oto skrótowe wersje tych postulatów:

„

1. Samodzielność szkoły zamiast centralnego sterowania

Mniej biurokracji, więcej decyzji w rękach dyrekcji, nauczycieli i nauczycielek. Budowanie takich zespołów nauczycielskich, które wypracowują modele działania szkoły z uwzględnieniem potrzeb swoich uczniów i społeczności lokalnej. Przebudowa systemu nadzoru pedagogicznego – więcej doradztwa i wsparcia, mniej arbitralnej kontroli.

2. Szkoła dobrze i racjonalnie finansowana

Wzrost i urealnienie nakładów budżetowych na edukację szkolną i przedszkolną. Zmniejszenie „luki oświatowej”: finansowanie z budżetu centralnego, które pokrywa koszty wynagrodzeń. Wprowadzenie radykalnej podwyżki nauczycielskich płac oraz mechanizmu gwarantującego ich regularny wzrost.

3. Szkoła profesjonalnych i dowartościowanych nauczycielek i nauczycieli

Dowartościowanie i docenienie kadry nauczycielskiej. Systemowe wspieranie rozwoju profesjonalnego. Stałe doskonalenie w ramach zespołów i sieci nauczycielskich. Włączenie do programów kształcenia autentycznych praktyk w szkołach. Mentoring dla młodych nauczycielek i nauczycieli, superwizja dla doświadczonych.

4. Szkoła na miarę XXI, a nie XIX wieku

Ograniczenie tradycyjnych metod nauczania na rzecz sposobów pracy, które autentycznie angażują młodych ludzi. Takich, które budzą pasje, zachęcają do stawiania pytań, badania i robienia rzeczy ważnych dla siebie i pożytecznych dla świata. Mądre korzystanie z nowych mediów i technologii, także w pracy zespołowej.

5. Szkoła kompetencji kluczowych, a nie szczegółowych wiadomości

Pilne „odchudzenie” podstaw programowych, a docelowo zmiana paradygmatu. Zamiast nacisku na szczegółowe wiadomości – kształcenie kompetencji kluczowych, w tym pracy zespołowej, rozwiązywania problemów, krytycznego i twórczego myślenia.

6. Szkoła równych szans i równego traktowania

Wsparcie dla dzieci z trudnościami i ze specjalnymi potrzebami. Przeciwdziałanie selekcji oraz segregacji uczennic i uczniów. Edukacja bez rankingów – każda szkoła ma coś do zaoferowania. Dofinansowanie placówek na terenach wiejskich. Szacunek dla różnorodności oraz profilaktyka dyskryminacji i przemocy motywowanej uprzedzeniami.

7. Szkoła wsparcia i współpracy, a nie rywalizacji

Szkoła jako przyjazne miejsce z dobrym klimatem do nauki. Dbanie o relacje i więzi w triadzie: nauczyciele– uczniowie–rodzice. Wsparcie edukacyjne i psychospołeczne dzieci we współpracy z rodzicami. Ograniczenie rywalizacji i nacisku na indywidualne sukcesy (i porażki). Praca zespołowa na co dzień.

8. Szkoła demokracji i zaangażowania

Rozwijanie kultury demokratycznej i samorządności uczniowskiej. Edukacja obywatelska na co dzień, z naciskiem na zaangażowanie w życie szkoły i lokalnej wspólnoty. Współpraca z organizacjami społecznymi – korzystanie z ich wsparcia i zasobów.

9. Szkoła społeczności lokalnej, a nie ministerstwa oświaty

Szkoła samorządowa otwarta na lokalną wspólnotę i wzmacniająca ją. Jednostki samorządowe jako zaangażowany organizator oświaty. Udział mieszkańców w konsultowaniu i tworzeniu wizji rozwoju edukacji. Korzystanie z zasobów społeczności w codziennej pracy szkoły.

10. Szkoła pluralizmu

Dialog światopoglądowy, a nie monolog. Debaty i rozmowy o wartościach i wizjach świata – z przestrzenią na różnice zdań i kontrowersje. Szkoła z edukacją polityczną, ale bez indoktrynacji i partyjnych ideologii. Niezależność programowa i dydaktyczna, także od władz lokalnych.

”

Szczegółową treść poszczególnych postulatów odnajdziesz pod linkiem Obywatelski Pakt dla Edukacji (pełny tekst) – SOS dla Edukacji.

10 rozwiązań na pierwsze 100 dni

W oparciu o postulaty Paktu dla Edukacji oraz na podstawie wniosków ze Szczytu dla Edukacji, który odbył się w 2023 roku, eksperci SOS opracowali propozycje 10 rozwiązań. Rozwiązania te są przygotowane w takim sposób, aby mogły zostać wprowadzone w ciągu 100 dni po najbliższych wyborach parlamentarnych, bez przeprowadzenia rewolucji, ale w sposób dający impuls do dobrych zmian. Te propozycje zmian to:

1. Likwidacja luki oświatowej – zwiększenie subwencji
2. Pensje nauczycielskie – wzrost o 20% od zaraz
3. Podstawa programowa i ramowy plan nauczania – więcej elastyczności i kreatywności (przede wszystkim chodzi tu o odchudzenie podstawy programowej oraz skupienie się na kompetencjach i rezultatach)
4. Fundusz zajęć dodatkowych dla szkół samorządowych (fundusz miałby zapewniać każdemu uczniowi i uczennicy do trzech godzin zajęć dodatkowych)
5. Dość kuratorów-polityków i ręcznego sterowania samorządową oświatą (ten punkt zawiera m.in. wprowadzenie zakazu pełnienia funkcji kuratora przez osoby, które są członkami partii politycznych, oraz zmianę sposobu wyboru kuratorów).
6. Deregulacja i odwrócony nadzór pedagogiczny – koniec z papierologią
7. Ustawa o prawach uczennic i uczniów – szkolna demokracja na co dzień (w tym m.in. powołanie Rzecznika Praw Uczniowskich i zwiększenie możliwości samorządów uczniowskich)
8. Organizacje pozarządowe w szkole – łatwiejsza współpraca zamiast barier
9. Reaktywacja rad oświatowych – więcej partycypacji i elastyczności
10. Co dalej? Komisja Edukacji Narodowej! (KEN ma być zespołem niezależnych ekspertów i ekspertek, którego zadaniem będzie opracowanie propozycji i wariantów zmian systemowych)

Szczegółową treść poszczególnych postulatów odnajdziesz pod linkiem Nowe otwarcie, czyli 10 rozwiązań na pierwsze 100 dni (sosdlaedukacji.pl).

Silne strony

Pakt dla Edukacji oraz 10 rozwiązań na pierwsze 100 dni zawierają wiele słusznych kierunków zmian, które wynikają z autentycznych problemów, z jakimi obecnie mierzy się szkoła, uczniowie i całe społeczeństwo.

Dzisiejsza szkoła niestety kojarzy się z nudą, a podstawa programowa bywa krytykowana za swoje oderwanie od realiów życia. W poprzednim artykule wskazywaliśmy, że wielu uczniów nie lubi szkoły, nie czuje się z nią związana. Z pewnością potrzebujemy szkoły bardziej nowoczesnej, opartej o innowacyjne metody nauczania, dostosowanej do indywidualnych potrzeb uczniów. Aby było to możliwe, konieczne są jednak odpowiednie nakłady finansowe i szkolenia dla nauczycieli. Dobrze więc, że te aspekty Pakt także bierze pod uwagę.

Jednym z proponowanych rozwiązań jest odchudzenie podstawy programowej. Trudno nie zgodzić się z tym pomysłem. Kiedy w zeszłym roku przeprowadzaliśmy wywiady z nauczycielami, uczniami oraz ich rodzicami, to wśród tych osób nie napotkaliśmy nikogo, kto nie skarżyłby się na to, że dzieci i nastolatkowe są przeciążeni obowiązkami szkolnymi. Pedagodzy zauważają również to, że dzisiejsza podstawa programowa jest przeładowana i niedostosowana do problemów, z którymi w przyszłości będą mierzyć się uczniowie. Bardzo ciekawym pomysłem jest zmiana formuły oceniania – wprowadzenie oceniania kształtującego, opisowego, zamiast stopni. Takie podejście pomogłoby uczniom poznać swoje silne i słabe strony, oraz zmotywowałoby ich do pracy nad konkretnymi umiejętnościami.

Uszczuplenie podstawy programowej w połączeniu ze zwiększeniem autonomii szkoły pozwoliłoby nauczycielom wprowadzać więcej innowacji metodycznych, a proces nauczania mógłby zostać zindywidualizowany, dopasowany do poszczególnych grup czy jednostek.

SOS zwraca też uwagę na rozwój umiejętności ważnych z punktu widzenia dzisiejszego i przyszłego rynku pracy, w tym na kompetencje cyfrowe i krytyczne myślenie czy edukację o globalnych wyzwaniach. Dobrym pomysłem jest także rozwijanie wśród uczniów kreatywności, tolerancji i przygotowywanie ich do aktywności społecznej.

Świetnie, że Pakt zakłada także rozwiązania, które mają być odpowiedzią na pogarszającą się kondycję zdrowia psychicznego polskich uczniów (punkt 6 i 7 tego dokumentu).

Pakt nie pomija również nauczycieli – i bardzo dobrze. Właściwie wynagradzani nauczyciele to osoby zaangażowane w swoją pracę, które nie muszą porzucać wymarzonego zawodu ze względów finansowych. Warto w tym miejscu zauważyć, że już teraz nauczyciele praktycznej nauki zawodu oraz nauczyciele przedmiotów ogólnokształcących należą w Polsce do zawodów deficytowych (źródło: Barometr Zawodów)! Odpowiednie wykształcenie i doświadczenie pozwoli im efektywnie kierować rozwojem uczniów i wprowadzać zmiany zaproponowane w Pakcie, a mentoring i superwizja – utrzymać własne zaangażowanie i uniknąć błędów w praktyce zawodowej.

Problemy i wyzwania

Czy Pakt dla Edukacji brzmi jak plan idealny? Być może, ale nie możemy nie zwrócić uwagę na kilka jego minusów.

To, czy Obywatelski Pakt dla Edukacji ma szansę wejść w życie, zależy przede wszystkim od poparcia jego postulatów przez parlament oraz od nakładów finansowych przeznaczonych na ewentualne zmiany i reformy. A to może nie być takie proste. Wdrożenie wszystkich postulatów Paktu z pewnością wymagałoby znaczących środków finansowych, a także czasowych.

Wątpliwość może też budzić wśród niektórych zwiększona autonomia szkoły i nauczycieli. Czy uda się uniknąć nierówności między placówkami? Czy jest możliwe zachowanie neutralności światopoglądowej i politycznej? Kluczowym wyzwaniem jest w tym przypadku znalezienie równowagi między autonomią szkół a koniecznością zachowania pewnych ogólnych standardów i mechanizmów kontroli.

Problematyczna mogłaby także okazać się konieczność zapewnienia odpowiedniej ilości wykwalifikowanej kadry, przygotowanej na wprowadzanie wszystkich opisanych zmian, w tym m.in. psychologów szkolnych.

No i wreszcie – nie bez znaczenia jest ewentualny opór i niechęć niektórych nauczycieli i rodziców uczniów, przyzwyczajonych do obecnych reguł panujących w szkole.

Pakt edukacyjny a wybory parlamentarne

Dlaczego warto wiedzieć o Obywatelskim Pakcie dla Edukacji przy okazji najbliższych wyborów parlamentarnych w Polsce?

Otóż Pakt dla edukacji oraz 10 rozwiązań na pierwsze 100 dni poparło nie tylko wiele organizacji pozarządowych, ale również część partii politycznych. Te z nich, które podpisały się pod dokumentem, nie tylko wyrażają w ten sposób poparcie dla proponowanych zmian, ale również zobowiązują się wprowadzić wypracowane rozwiązania w trakcie pierwszych 100 dni po wyborach parlamentarnych.

Jeśli więc kwestia edukacji publicznej jest w Twoim odczuciu ważna (a według nas jest, i to bardzo!) oraz zgadzasz się z postulatami SOS, to możesz sprawdzić, jakie ugrupowania polityczne poparły te propozycje i wziąć to pod uwagę oddając swój głos w wyborach. Listę partii, które podpisały Pakt dla Edukacji znajdziesz tutaj: Ugrupowania opozycyjne podpisały Obywatelski Pakt dla Edukacji i 10 rozwiązań na pierwsze 100 dni po wyborach – SOS dla Edukacji.

 

Tymczasem życzymy Ci pozytywnego i owocnego spędzenia święta demokracji (bo przecież dzień wyborów nim jest!).

 

Źródło cytatów:

Obywatelski Pakt dla Edukacji – SOS dla Edukacji

Nowe otwarcie, czyli 10 rozwiązań na pierwsze 100 dni (sosdlaedukacji.pl)