Kluczowa umiejętność, której NIE rozwija szkoła

Czy szkoła uczy, jak się uczyć?

W ubiegłym roku przeprowadziliśmy szereg wywiadów pogłębionych z uczniami i nauczycielami szkół ponadpodstawowych, by sprawdzić, jak z ich perspektywy wygląda ta kwestia. Wnioski są jednoznaczne: niestety w szkole uczniowie nie dowiadują się, jak samodzielnie się uczyć. Owszem, nauczyciele rekomendują swoim uczniom konkretne zbiory zadań, quizy i aplikacje wspomagające naukę, jednakże zagadnienia takie jak organizacja procesu nauki czy konkretne techniki ułatwiające zapamiętywanie są zupełnie pomijane.

Podobne wnioski płyną także z dostępnych publikacji naukowych. W przeprowadzonych w 2018 roku przed Dorotę Szumną badaniach blisko 3/5 rzeszowskich licealistów (kończących ten etap edukacji) stwierdziło, że nigdy nie uczyło się o tym, jak skutecznie się uczyć! Zdecydowana większość uczniów (85% respondentów) wskazała także, że chciałaby doskonalić umiejętność uczenia się.

Nauka zdalna i narastający problem

Dzisiejsi uczniowie mają za sobą doświadczenie nauki zdalnej, która jeszcze bardziej uwidoczniła ich trudności z samodzielną nauką. Przeniesienie szkoły do wirtualnego świata sprawiło, że odpowiedzialność za opanowywanie wiedzy i utrzymywanie motywacji do nauki spadła w dużej mierze na samych uczniów. Jak wynika z przeprowadzonych badań „Uczniowie starszych klas liceum za główne zagrożenie edukacji zdalnej uważali niską lub żadną wiedzę, jaką posiedli podczas tak odbywającej się edukacji” (źródło: M. Plebańska, A. Szyller, M. Sieńczewska, 2021). Choć przyczyny tego stanu rzeczy są wielorakie, możemy przypuszczać, że jedną z nich było to, że nastolatkowie nie wiedzą, jak uczyć się samodzielnie.

Skutki

Współcześnie uczniowie są przeciążeni obowiązkami szkolnymi, dużą liczbą lekcji i, wynikającą z tego, ogromną ilością informacji do przyswojenia. Co gorsza, niewielu z nich zna i stosuje strategie, które mogą im pomóc w uporaniu się z tym, np. mnemotechniki (na co wskazuje Jaszczyk-Grzyb M. w artykule „Mnemotechniki w nauczaniu języków obcych” z 2015 roku). Zarazem wiemy, że brak takich strategii utrudnia im zdobywanie wiedzy i może skutkować gorszymi wynikami w nauce (źródło: Angelow 1998, za: Wiechnik, 2018).

W efekcie uczniowie stresują się przed sprawdzianami i maturą, a także zniechęcają się do nauki (szczególnie tych przedmiotów, które stwarzają im trudności lub po prostu wydają im się niepotrzebne), uczą się pobieżnie i na ostatnią chwilę. Wzięcie odpowiedzialności za własny proces nauki jest dla dzisiejszych uczniów zadaniem zbyt trudnym do wykonania.

W dłuższej perspektywie to, że szkoła nie uczy, jak skutecznie się uczyć, może mieć poważne konsekwencje. Z jednej strony może to zmniejszać szanse jednostek na poradzenie sobie na rynku pracy, a z drugiej – negatywnie wpływać na poziom gospodarki, która do dalszego rozwoju wymagać będzie pracowników, którzy potrafią stale poszerzać swoje kompetencje i wiedzę.

Zakuj, zdaj, zapomnij

Obecnie licealiści starają się radzić sobie z niedostatkiem umiejętności samodzielnej nauki na różne sposoby. Część z nich uczestniczy w korepetycjach i zajęciach dodatkowych, niektórzy korzystają z pomocy rodziców w trakcie nauki. Bardziej świadomi uczniowie wspomagają się dostępnymi w Internecie materiałami edukacyjnymi, które jednak nie zawsze są łatwe do znalezienia i dostosowane do uczniów i podstawy programowej. Duża część nastolatków nie radzi sobie z tym problemem w ogóle i w efekcie traci poczucie sensu uczenia się i skupia się jedynie na „przetrwaniu” szkoły. Uczniowie koncentrują się na osiągnięciu celów cząstkowych, np. zaliczeniu partii materiału, zdaniu testu, zdobyciu oceny. Niestety efekty tych działań są krótkotrwałe. Nawet gdy uczniowi uda się zdobyć dobrą ocenę, przyswojona wiedza dość szybko „ulatnia się”. W pewnym sensie wygrywa więc strategia „Zakuj, zdaj, zapomnij”.

W jaki sposób uczniowie powinni rozwijać umiejętność samodzielnej nauki?

Jesteśmy przekonani, że to przede wszystkim szkoła powinna rozwijać wśród uczniów umiejętność samodzielnej nauki. Warto przytoczyć tu wnioski Sebastiana Leitnera, niemieckiego publicysty specjalizującego się w psychodydaktyce. Według tego autora poinstruowanie uczniów, jak mają się uczyć, to jedno z trzech najważniejszych obowiązków nauczyciela (źródło: Kotarski, 2019).

Sami uczniowie właśnie w nauczycielach upatrują główne źródło wsparcia w rozwoju umiejętności samodzielnej nauki (Szumna, 2018). Pomocne w tym aspekcie, choć mniej istotne, są według licealistów również media, w tym m.in. Internet.

Bariery

Skoro uczniowie powinni i chcą rozwijać umiejętności samodzielnej nauki pod okiem swoich nauczycieli, to dlaczego tak się nie dzieje? Przyczyn jest prawdopodobnie kilka. Współczesna szkoła niestety wciąż opiera się na przestarzałym systemie pruskim, który służy realizacji celu, jakim jest wtłoczenie uczniom do głów jak największej ilości encyklopedycznej wiedzy. Rola nauczyciela sprowadzana jest niestety do przekazania i wytłumaczenia uczniom określonej porcji materiału.

Sami nauczyciele nie zawsze są świadomi tego, że powinni zadbać o to, by uczniowie potrafili uczyć się bez nich. Często też nie posiadają wystarczającej wiedzy na temat sposobów ułatwiających samodzielną naukę. Sprawy nie ułatwia przeładowana i sztywna podstawa programowa, która sprawia, że na dodatkowe elementy na lekcjach po prostu brakuje czasu.

Rozwiązanie

Czy można zrobić coś, by pomóc uczniom w rozwijaniu umiejętności uczenia się, bez konieczności przeprowadzenia rewolucji w całym systemie szkolnym? Naszym zdaniem tak!

Zapraszamy Was już teraz do skorzystania z bezpłatnych materiałów, które nauczyciele mogą wykorzystywać podczas lekcji w szkole, a jakie możecie znaleźć w naszej ofercie.

Źródła

Jaszczyk, M. (2015). Mnemotechniki w nauczaniu języków obcych. W: Kamasa, V., Mikołajczyk, B., Taborek J. (red.) (2015). Język w Poznaniu 6. Poznań: Wydawnictwo Rys, 69-84.

Kotarski, R. (2019). Włam się do mózgu (wyd. II). Wydawnictwo Altenberg.

Plebańska M., Szyller A., Sieńczewska M. (2021, marzec). Raport – co zmieniło się w edukacji zdalnej podczas trwania pandemii? https://kometa.edu.pl/uploads/publication/1186/77a7_A_Raport%20II%202021-marzec%20(1).pdf?v2.8

Szumna, D. (2018). Młodzież licealna o swoich umiejętnościach uczenia się (na przykładzie badań w szkołach rzeszowskich). Edukacja – Technika – Informatyka, 23(1), 338–344. https://doi.org/10.15584/eti.2018.1.46

Urząd Statystyczny w Gdańsku, Ośrodek Statystyki Edukacji i Kapitału Ludzkiego, Pomorski Ośrodek Badań Regionalnych. (2021, listopad). Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2020/2021. https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/edukacja/edukacja/oswiata-i-wychowanie-w-roku-szkolnym-20202021,1,16.html

Wiechnik, R. (2019). Zastosowanie mnemotechnik w nauce szkolnej. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sectio J – Paedagogia-Psychologia, 31(3), 87. https://doi.org/10.17951/j.2018.31.3.87-99

World Economic Forum. (2020, październik). The Future of Jobs Report. https://www3.weforum.org/docs/WEF_Future_of_Jobs_2020.pdf

http://umiejetnosci2030.pl/#umiejetnosci-przyszlosci (dostęp: 28.06.2022)